استفاده از ظرفیت‌های عاشورا برای نوجوانان-بخش دوم
حضور فرزندان در مجالس عزاداری با حب‌الحسین(ع)
مربیان و والدین ایمان و اعتقاد راسخ دارند شرکت کودکان و نوجوانان در سوگواری اباعبدالله راهکاری مناسب برای دورشدن فرزندانشان از آسیب در اجتماع است و همدلی و تمسک به اهل‌بیت(ع) سبب رزق معنوی، بالندگی و بیمه معنوی فرزندان می‌شود.
اشتیاق و تمایل به جنبه‌های معرفتی و دینی از نیازهای اساسی و فطری کودکان است و وظیفه مربیان و والدین، بسترسازی مناسب برای کودک و نوجوان از نظر روانی و عاطفی برای پذیرش عمیق‌تر و شناخت بیشتر فرهنگ دینی و به‌خصوص عاشورایی است. به‌خصوص که این روزها مقارن شدن ایام سوگواری اباعبدالله با تعطیلات فرصت بیشتری را برای هماهنگی و عجین‌شدن اصولی کودکان و نوجوانان با شعائر نهضت حسینی فراهم آورده است.
حساسیت‌ها را در نظر بگیریم
عشق به امام حسین(ع) از کودکی در قلب بچه‌ها ریشه می‌کند؛ اما لازم است برای پرهیز از آسیب‌های احتمالی این دلبستگی همراه با آگاهی‌بخشی، معرفت افزایی دانش‌آموزان، تعمیق ارزش‌های دینی و ترویج ارزش‌های عاشورایی نسل جوان و نوجوان که دنبال قهرمانند، باشد. همان‌گونه که برای خوراک جسمی ظرفیت مخاطب در نظر گرفته می‌شود برای خوراک روح و ذهن کودک و نوجوان نیز باید مخاطب‌شناسی صورت گیرد. والدین باید واقعه کربلا را به‌گونه‌ای برای کودک خود بازگو کنند که درک آن برای سن‌وسال آن‌ها ملموس شود، مهم است که روضه‌های عزاداری لطافت داشته باشد و باید برای ارتباط با کودکان و افزایش آگاهی و شناخت آن‌ها بر عاطفه و احساسات او تمرکز کنیم.
علی میریان، کارشناس ارشد روانشناسی مثبت‌گرا و فعال فرهنگی و تربیتی با بیان اینکه هشت بعد تربیتی داریم که تربیت دینی بخشی از تربیت فرهنگی و معنوی کودکان است، اظهار می‌کند: «در تربیت دینی باید با جایگاه مباحث روز عاشورا و واقعه کربلا آشنا باشیم و توجه ویژه‌ای به آن داشته باشیم، همچنین علاوه بر شناخت نسبت به این جایگاه باید به دیگر ابعاد تربیتی نیز توجه کنیم.»
وی می‌افزاید: «در تربیت دینی باید به‌تناسب ویژگی‌های هر دوره سنی راهکارهایی مدنظر قرار داده شود تا کاربردی باشد، کودکان دارای ویژگی‌های خاص خود هستند و همین موضوع موجب تمایز آن‌ها با نوجوانان و دیگر گروه‌های سنی است، به طور حدودی به افراد دو سال تا ۱۲ سال را کودک می‌گوییم و رفتار و ویژگی آن‌ها را بررسی می‌کنیم.»
این کارشناس ارشد روانشناسی با تأکید بر اینکه برخی از والدین به تفاوت میان کودکان و نوجوانان توجه کافی را ندارند، ادامه می‌دهد: «نوجوانان به اقتضای سن خود می‌توانند تفکر انتزاعی داشته باشند و مطالب شناختی را به طور کامل متوجه شوند، به همین سبب نوجوانان می‌توانند در مجالس روضه حضور داشته باشند و داستان واقعه کربلا و رویدادهای تاریخی را متوجه شوند و درک کنند، اما تفکر انتزاعی در کودکان به‌صورت کامل فعال نشده است، به همین سبب در ارتباط با کودکان باید بر عاطفه و احساسات تمرکز کنیم، بنابراین برای بیان و شرح واقعه روز عاشورا باید حس خوبی را به کودکان القا کنیم و خاطره خوبی از مجالس روضه برای آن‌ها رقم بزنیم.»
میریان درخصوص راهکار تبیین واقعه کربلا برای نوجوانان و آثار تربیتی آن عنوان می‌کند: «برای آشناکردن نوجوانان با مسائل ماه محرم می‌توانیم با همراهی آن‌ها در جلساتی که برگزار می‌شود، فعال‌بودن آن‌ها در دسته‌های عزاداری و قبول مسئولیت در جلسات اقدام مؤثر و مفیدی انجام دهیم، همچنین تشویق نوجوانان به خواندن کتاب‌هایی درخصوص عاشورا و رویدادهای کربلا نیز از روش‌های مؤثری است که برای نوجوانان جذاب و قابل‌فهم است.»
وی با اشاره به اینکه برای تبیین واقعه روز عاشورا برای کودکان اغلب متمرکز بر حس خوب هستیم، اضافه می‌کند: «والدین نباید به طور کامل تمام حوادث و رویدادهای تاریخی واقعه کربلا را برای کودکان شرح دهند، چرا که امکان دارد تصورات نادرستی برای کودکان شکل گیرد یا حتی باعث نگرانی آن‌ها شود.»
میریان می‌افزاید: «برای القای عاطفه مثبت به کودکان باید بر بعد عاطفی واقعه کربلا توجه ویژه‌ای داشته باشیم، در جلساتی شرکت کنیم که مناسب کودکان باشد. بعضی از جلسات عزاداری در کنار مجلس روضه‌ای که برگزار می‌کنند، محل خاصی را برای بازی و سرگرم‌کردن کودکان تهیه می‌کنند که این اقدام تأثیرات مثبتی می‌تواند برای افزایش احساس خوب در کودکان داشته باشد، به طور معمول در حسینیه‌های کودک، مربی‌هایی درباره واقعه روز عاشورا برای کودکان به‌تناسب سن و شناخت آن‌ها مطالبی را بیان و مسابقاتی را برگزار می‌کنند یا به فعالیت‌ها سرگرم‌کننده می‌پردازند و سرودهایی را با یکدیگر همخوانی می‌کنند، در چنین موقعیت‌هایی کودکان را وارد جلسه کنیم تا با همخوانی اشعار و ذکرهای گوناگون بخشی از آئین مراسم‌های عزاداری و تاریخ کربلا را برایشان تبیین کنیم.»
این فعال فرهنگی و تربیتی خاطرنشان می‌کند: «نصب پارچه سیاه در خانه‌ها، پوشیدن لباس‌های مشکی، شعرخوانی کودکان درباره ماه محرم و تعریف خاطرات خوب خودمان برای کودکان از اقدامات ساده و تأثیرگذاری است که می‌توانیم برای افزایش حس مثبت کودکان و تقویت فهم دینی آن‌ها انجام دهیم، سپس با این حس و هیجان مثبتی که در کودک به وجود آمده است، با ورود او به دوران نوجوانی می‌توانیم بر افزایش شناخت فرزند نوجوانمان نسبت به واقعه روز عاشورا تمرکز کنیم و این‌گونه پذیرش مفاهیم دینی و تاریخی برای او راحت‌تر خواهد بود.»
تصویرسازی بهتر کودکان از تاریخ کربلا
حدیثه وهابی، عضو انجمن روانشناسان با بیان اینکه کودکان قشر بسیار تأثیرپذیر در میان دیگر رده‌های سنی هستند، اظهار می‌کند: «قصه‌گویی، همخوانی شعر، استفاده از زبان هنر، حضور در مجالس مذهبی و استفاده از زبان ساده و روان از راهکارهای ساده و کاربردی برای تبیین واقعه روز عاشورا و تاریخ کربلا برای کودکان است.»
وی می‌افزاید: «استفاده از روش همخوانی اشعار تأثیر مثبتی بر رشد شناختی کودکان دارد، چراکه کودک می‌تواند ارتباط میان مطالب را بهتر درک کند و تصویرسازی بهتری نسبت به موضوع در ذهن او شکل گیرد. همچنین این فعالیت احساسات کودکان را درگیر می‌کند و موجب تصویرسازی و درک عمیق‌تر مطالب شود.»
عضو انجمن روانشناسان ایران ادامه می‌دهد: «تشویق کودکان به نقاشی کشیدن و استفاده از زبان هنر برای تبیین و شرح تاریخ کربلا باعث می‌شود علاوه‌بر درگیرکردن احساسات و ذوق کودک، محتوای ارائه شده ثبات بیشتری در خاطره و ذهن او داشته باشد، همچنین شرکت در مجالس عزاداری به همراه خانواده نیز موجب می‌شود کودکان از والدین خود الگوبرداری کنند و این امر از گام‌های ابتدائی آشناکردن کودک با عزاداری و واقعه روز عاشورا است.»
وهابی عنوان می‌کند: «باید به جزئیات جلسات همچون لحن مداح، صدای سخنران، مکان و زمان جلسه توجه کنیم، چراکه توجه نداشتن به بعضی از موارد جزئی در چنین جلساتی موجب اضطراب و تشویش ذهن کودکان می‌شود و در صورت ادامه‌یافتن این رفتار امکان دارد کودک علاوه‌بر درک‌نکردن واقعه کربلا، تصور و ذهنیت نادرست و نامناسبی برای او شکل گیرد. همچنین استفاده از زبان ساده و روان در تبیین وقایع کربلا موجب تصویرسازی هر چه‌بهتر برای کودکان می‌شود.»
وقتی جوانه‌ها با محبت حسین قد می‌کشند
حضور کودکان در مراسم عزاداری امام حسین(ع) امری لازم و ضروری است که در رشد شخصیتی و تربیت دینی و مذهبی آنان اثرات مثبت دارد، اما برای این حضور، سخنران، مداح و ذاکر اهل‌بیت(ع) باید مسائل و مباحث واقعه کربلا را با دقت و به شکلی قابل فهم برای آنان بیان کند که ابهامات کودکان برطرف شود.
در این زمینه محمدرضا سنگری، محقق و پژوهشگر عاشورایی، استاد و عضو هیئت‌علمی دانشگاه می‌گوید: «هنگام عزاداری در محرم، وقتی کودکان با اشک مادران مواجه می‌شوند و یاد حضرت علی‌اصغر(ع) مطرح می‌شود، به سبب کنجکاوی آن‌ها، این نقش در ذهن او می‌ماند و در نتیجه یک پیوندی از دوران کودکی با کربلا و عاشورای اباعبدالله(ع) خواهد داشت و این نوعی مصونیت بخشی درونی برای بچه‌ها است.»
وی ادامه می‌دهد: «وقتی فرزندان ما در این مجالس حضور پیدا می‌کنند، به سبب پیوستگی و پیوند درونی با بهترین اسوه و الگوهای زندگی انسانی و الهی در همه ابعاد، برای آینده به مصونیت دست پیدا می‌کنند و از همین دوران کودکی نقشی در ذهن آن‌ها ایجاد می‌شود که بد نکنند، موجب آزار کسی نباشند یا از آب دریغ نکنند. این موضوعات در ذهن کودک می‌ماند و فرداهای او را شکل می‌دهد.»
امت محمد(ص) و امر به معروف
امر به معروف و نهی از منکر به‌عنوان عامل اصلی قیام امام حسین(ع) است که در قرآن کریم و روایات اسلامی به‌عنوان «برترین فریضه» به شمار آمده که فرایض و احکام الهی دیگر، در سایه این دو واجب تجلی می‌یابند. واجبی که لازم است از سنین کودکی و نوجوانی در نهاد بشر نهادینه شود تا فرزندانمان در برابر ظلم و زشتی سکوت نکنند و بی‌تفاوت نباشند.
امام حسین(ع) ضمن بیان انگیزه‌های قیام خویش، به این عنصر مهم اشاره می‌فرماید و آن را از اهداف قیام خود می‌شمارد. امام(ع) قبل از حرکت از مدینه وصیت‌نامه‌ای نوشت و آن را به برادرش محمد بن حنفیه سپرد که به‌خاطر مشکل جسمی قدرت بر جهاد نداشت در آن وصیت‌نامه چنین آمده است:
اِنّی لَم اَخرُج اَشِراً و لا بَطِراً و لا مُفسِداً و لا ظالِماً، اِنَّما خَرَجتُ لِطَلَبِ الاصلاحِ فی اُمَّهِ جَدّی، اُریدُ اَن آمُرَ بِالمَعرُوفِ و اَنهی عَنِ المنکَرِ وَ اَسیرَ بِسیرهِ جَدّی وَ اَبی عَلیَّ بن اَبی طالبٍ(ع).
آن حضرت در بیان‌هایی صریح، حکومت بنی‌امیه را منکری می‌داند که باید با آن مبارزه کرد. یزید را نیز مردی شرابخوار و فاسق و جنایتکار می‌داند و پیروان او را ملازمان شیطان و حکومت اموی را حرام‌کننده حلال و حلال‌کننده حرام معرفی می‌کند که بدعت‌ها را زنده و سنت‌ها را می‌رانده‌اند و این که در زیارتنامه‌های امام حسین(ع) تأکید مکرر شده: «من شهادت می‌دهم که تو نماز و زکات را بر پا داشتی و امر به معروف و نهی از منکر کردی»، همه برای تبیین فلسفه قیام اوست تا رنگ مکتبی آن در هیاهوی تبلیغات دشمن کمرنگ نشود و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در آن نهضت مشخص گردد.
بر همین اساس است که پیروان فرهنگ عاشورا، به‌‌ویژه نوجوانان و جوانان با الهام از این حماسه، نبض پر حرکت جامعه انقلابی را پرقدرت نگه داشته لازم است با حضور دائم در اجرای امر به معروف و نهی از منکر، این فریضه را احیا کنند که اگر فراموش شود، حدود الهی تعطیل خواهند شد.
و به قول شهید آوینی در «فتح خون»: «امت محمد را آن روز جز حسین ملجا و پناهی نبود. چه خود بدانند و چه ندانند. چه شکر نعمت بگذارند و چه نگذارند. واقعه عاشورا دروازه‌ای از نور است که آنان را از ظلم آباد یزیدیان به نورآباد عشق رهنمون می‌شود. اگر نبود خون حسین، خورشید سرد می‌شد و دیگر در آفاق جاودانه شب نشانی از نور باقی نمی‌ماند.
حسین چشمه خورشید است... قافله عشق در سفر تاریخ است و این تفسیری است بر آنچه فرموده‌اند: «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» این سخنی است که پشت شیطان را می‌لرزاند و یاران حق را به فیض دائم رحمت او امیدوار می‌سازد.»